Vì sao COC tiến triển chậm?

          Ngày 7/3, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, ông Tần Cương tuyên bố Trung Quốc sẵn sàng cộng tác với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) để xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC). Những bình luận trên của ông Tần Cương được đưa ra trước thềm Cuộc họp nhóm công tác chung lần thứ 10 giữa Trung Quốc và ASEAN về việc thực thi Tuyên bố về ứng xử của các bên trên Biển Đông (DOC). Dự kiến, cuộc họp này sẽ diễn ra vào ngày 18/3 tới tại Singapore. Tuy nhiên, trên thực tế, những tiến bộ đạt được trong đàm phán COC giữa các bên trong những năm qua là hết sức hạn chế.

           Trên thực tế, giữa ASEAN và Trung Quốc đã có một thỏa thuận về biển Đông, đó là “Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở biển Đông” (DOC) ký kết năm 2002. Cả ASEAN và Trung Quốc vào thời điểm đó cùng cam kết tôn trọng luật pháp quốc tế và tự do hàng hải trên biển Đông, đồng ý “giải quyết tranh chấp lãnh thổ và quyền tài phán bằng biện pháp hòa bình, không đe dọa hay sử dụng vũ lực” đồng thời tự kiềm chế hành động đơn phương, tránh làm phức tạp hoặc leo thang thêm tình hình tranh chấp. Hai bên cũng thỏa thuận sẽ tìm kiếm một bộ các quy tắc ứng xử chính thức để “thúc đẩy hơn nữa hòa bình và ổn định khu vực”. Tuy nhiên, hơn 10 năm trôi qua, có rất ít sự chuyển biến đáng kể trong nỗ hình thành một thỏa thuận kế tiếp.

           Nguyên nhân của tình trạng trên, trước hết là do sự thiếu thống nhất của ASEAN. Không phải tất cả 10 thành viên ASEAN đều có tranh chấp với Trung Quốc. Thậm chí, trong số 4 nước có liên quan là Việt Nam, Malaysia, Philippines và Brunei, thái độ của mỗi nước đối với vấn đề lại khác. Trong khi Việt Nam và Philippines giữ một thái độ cứng rắn, kiên quyết phản đối các tuyên bố vô lý của Trung Quốc, thì Malaysia và Brunei lại có phần “nhún nhường” và “’im lặng”. Những nước còn lại như Lào, Campuchia, Myanmar và Thái Lan ít quan tâm đến các vấn đề tranh chấp liên quan đến Trung Quốc - đối tác kinh tế quan trọng, chiếm đến 12% giá trị thương mại của toàn khối ASEAN. Đặc biệt, đối với Campuchia, Trung Quốc là đối tác cực kỳ hấp dẫn với lời hứa viện trợ 500 triệu USD vào năm ngoái. Tại Myanmar, Trung Quốc chiếm gần 1/3 tổng giá trị các khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài. Sự bất đồng về cách xử lý một đề xuất quy tắc ứng xử trên biển Đông đã phá hỏng Hội nghị Bộ trưởng ASEAN năm 2012. Lần đầu tiên trong lịch sử hình thành và phát triển, một hội nghị cấp cao của ASEAN kết thúc mà không đưa ra được một tuyên bố chung. 

             Nhưng nguyên nhân quan trọng hơn lại xuất phát từ phía Trung Quốc. Trung Quốc có tham vọng độc chiếm Biển Đông và điều đó được thể hiện rõ qua lập trường, chính sách và những hành động của Bắc Kinh thời gian gần đây. Hải quân Trung Quốc thường xuyên tiến hành các cuộc tập trận trong khu vực đang tranh chấp, Cảnh sát biển Trung Quốc liên tục tuần tra nhằm khẳng định tuyên bố chủ quyền các vùng biển. Trong khi đó, dự thảo COC được cho là đã đề xuất chấm dứt ngay các cuộc tập trận quân sự trên vùng biển tranh chấp và tái khẳng định tự do hàng hải trong khu vực, đồng thời đưa ra các quy định ngăn chặn tai nạn hàng hải. Đặt bút ký vào một thỏa thuận như thế, chẳng khác nào Trung Quốc đang tự bóp cổ mình. Chính bởi vậy, trì hoãn một nguyên tắc ứng xử trên biển Đông, Trung Quốc được nhiều hơn mất. Chẳng thế mà Trung Quốc một mực cho rằng tranh chấp Biển Đông là việc nội bộ của các nước có liên quan trong khu vực và nước ngoài không nên can thiệp. Nói cách khác, Trung Quốc muốn loại Mỹ ra khỏi những cuộc đàm phán khu vực, và sẽ không thúc đẩy tiến độ đàm phán bộ quy tắc ứng xử chừng nào Mỹ vẫn còn can dự. Bởi vậy, hi vọng đạt được thỏa thuận về COC xem ra vẫn còn rất xa vời./.