Thứ Sáu, 14 tháng 7, 2017

Chín vấn đề cần nhìn lại trong ngoại giao Trung Quốc (phần 1)

Ngoại giao được quyết định bởi sức mạnh quốc gia. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là có sức mạnh quốc gia thì sẽ làm tốt công tác ngoại giao mà còn phụ thuộc vào cách vận dụng sức mạnh quốc gia đó như thế nào nữa. Điều này liên quan tới tư tưởng, chiến lược và sách lược ngoại giao.

Những năm gần đây, cùng với việc sức mạnh quốc gia ngày càng được nâng cao, phong cách ngoại giao của Trung Quốc cũng đã có nhiều thay đổi lớn. Từ chỗ mang tính bảo thủ, ngoại giao Trung Quốc đã trở nên tích cực, chủ động hơn. Tuy nhiên, tính tích cực, chủ động này lại không mang đến những kết quả như mong đợi. Ngược lại, ở một mức độ nhất định, chiến lược ngoại giao này còn làm xấu đi môi trường phát triển của Trung Quốc. Tình trạng này có nguyên nhân khách quan từ việc thế giới bên ngoài chưa thích nghi được với sự lớn mạnh của Trung Quốc, nhưng nguyên nhân lớn hơn nằm ở chính bản thân Trung Quốc.

Nói một cách đơn giản, ngoại giao Trung Quốc đang khiến thế giới bên ngoài “sợ nhưng không nể”. Làm người khác sợ thì dễ, nhưng để người khác kính nể thì lại rất khó. Mỹ hiện là bá chủ thế giới, Mỹ đã giải quyết tương đối tốt mối quan hệ giữa “sợ” và “nể”, khiến cả thế giới phải “vừa sợ vừa nể” Mỹ. Để đạt tới trình độ đó, ngoại giao Trung Quốc phải có sự thay đổi một cách hệ thống từ tư tưởng đén thực tiễn, đặc biệt là cần điều chỉnh trong chín vấn đề lớn sau đây.

1. Điều chỉnh quan hệ Trung – Mỹ, thay đổi tư duy đối đầu trong quan hệ ngoại giao với Mỹ

Quan hệ Trung – Mỹ là cặp quan hệ quan trọng nhất thế giới hiện nay, hoặc ít nhất cũng là một trong những cặp quan hệ quan trọng nhất trên thế giới. Tuy nhiên, tính chất quan trọng này không tương đồng từ hai phía. Hiện nay, Trung Quốc cần Mỹ nhiều hơn là Mỹ cần Trung Quốc. Trong cuộc hội đàm với D.Trump, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng đã thừa nhận Trung Quốc có hàng nghìn lý do để quan hệ tốt với Mỹ và không có bất cứ lý do nào để làm xấu đi mối quan hệ này. Tuy nhiên, trên thực tế, Trung Quốc lại sử dụng tư duy đối đầu để xử lý quan hệ với Mỹ, đặc biệt là trong nhiều vấn đề nhạy cảm.

Mỹ hiện là bá chủ toàn cầu, đương nhiên sẽ giữ thái độ cảnh giác với tất cả mọi hành vi có thể thách thức địa vị bá quyền của mình. Là nước đang trỗi dậy có thể chế chính trị khác biệt với Mỹ, Trung Quốc đương nhiên bị Mỹ coi là đối tượng thách thức địa vị của mình. Tuy nhiên, Trung Quốc tuyệt đối không được có tư tưởng thách thức địa vị bá quyền của Mỹ, bởi một khi có tư tưởng này thì nó sẽ chi phối mọi tư duy và hành động trong quan hệ với Mỹ, từ đó này sinh xu hướng “phản đối mọi vấn đề liên quan đến Mỹ”. Điều này cũng không đồng nghĩa với việc phải chạy theo Mỹ trong tất cả mọi vấn đề. Đối với những vấn đề liên quan đến lợi ích quốc gia của mình, Trung Quốc đương nhiên cần thể hiện thái độ kiên quyết, cần phải biết nói “không” khi cần thiết. Tuy nhiên, việc này cũng cần phải có lý có tình, phù hợp với luật pháp và tập quán quốc tế. Đồng thời cũng không nên thể hiện thái độ quá mức cứng rắn khi không cần thiết. Trung Quốc cần phải học cách thỏa hiệp và lùi bước. “Ngoại giao thể hiện” sẽ chỉ có hại cho chính bản thân Trung Quốc mà thôi.

Đây không chỉ là một sách lược được áp dụng khi sức mạnh quốc gia của Trung Quốc chưa đủ lớn mạnh mà cần trở thành một chiến lược lâu dài của Trung Quốc. Sau này, cho dù Trung Quốc đã đủ lớn mạnh cũng không nên tìm cách thách thức và thay đổi trật tự thế giới do Mỹ giữ vai trò chủ đạo. Quan hệ ngoại giao với Mỹ nên theo xu hướng hợp tác chứ không phải đối đầu, nên làm tốt vai trò của một “nước lớn thứ hai” – nếu Trung Quốc thực sự là nước lớn thứ hai. Chỉ khi nào xác định rx được chiến lược thì mới xử lý đúng đắn trong các vấn đề cụ thể. Đây là vấn đề đầu tiên cần điều chỉnh trong tổng thể chiến lược ngoại giao của Trung Quốc.