Thứ Ba, 31 tháng 7, 2018

Chính sách Biển Đông của Tổng thống Duterte (phần 2)

4. Kiên trì phán quyết của Tòa trọng tài nhưng phải thiết thực

Duterte từng nhiều lần bày tỏ kiên quyết bảo vệ phán quyết của Tòa trọng tài, coi đó là tiền đề và cơ sở để khởi động đối thoại Trung Quốc – Philippines. Tuy nhiên, Philippines cũng tỏ ra tương đối thận trọng và kiềm chế trong các hành động thực tế, cố gắng tránh làm ảnh hưởng đến sự bình thường hóa của quan hệ Trung Quốc – Philippines và quan hệ hợp tác trong các lĩnh vực khác. Sau khi Tòa trọng tài đưa ra phán quyết, Ngoại trưởng Yasay đã từ chối kiến nghị của Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị bỏ qua phán quyết của Tòa trọng tài để tiến hành đối thoại, với lý do là điều này không phù hợp với hiến pháp và lợi ích của Philippines. Trong Thông điệp quốc gia đầu tiên, Duterte cho biết “kiên quyết ủng hộ và tôn trọng phán quyết của Tòa trọng tài thường trực, đồng thời coi phán quyết này là sự thúc đẩy quan trọng để giải quyết hòa bình, quản lý xung đột”. Duterte cam kết với Ngoại trưởng Mỹ J.Kerry khi đó đến thăm Philippines rằng nước coi phán quyết là căn cứ đàm phán với Trung Quốc về tranh chấp lãnh thổ: “Bất kỳ cuộc đàm phán nào mà chúng tôi tiến hành, sẽ được bắt đầu từ đàm phán này”. Đây là lần đầu tiên Duterte tỏ rõ thái độ của mình và nó cũng trở thành lập trường cơ bản của Chính quyền Duterte trong vụ kiện về vấn đề Biển Đông lên Tòa trọng tài.

Trong hàng loạt động thái tính đến nay, chính quyền Duterte đã kiên trì rằng bất kỳ cuộc đối thoại và bàn bạc nào giữa Trung Quốc và Philippines đều phải tiến hành trong khuôn khổ phán quyết của Tòa trọng tài, phải lấy phán quyết này làm cơ sở, cũng đã bày tỏ mong muốn và kỳ vọng tiến hành đối thoại song phương với Trung Quốc. Vì vậy, Duterte thậm chí còn nói với đại sứ Trung Quốc tại Philippines rằng ông sẽ không lập tức hối thúc Trung Quốc tuân thủ phán quyết của Tòa trọng tài. Có thể thấy Philippines đã không còn một mực dựa vào phán quyết của Tòa trọng tài để gây sức ép hơn nữa với Trung Quốc nhằm tránh làm ảnh hưởng đến mục tiêu cải thiện quan hệ của Philippines với Trung Quốc. Trên thực tế, chính quyền Duterte không quá kỳ vọng đối với vai trò thực tế của phán quyết của Tòa trọng tài. Ngoại trưởng Yasay cho rằng phán quyết có lợi của Tòa trọng tài sẽ không trao cho Philippines quyền khiến cho Trung Quốc phải rời khỏi phần lãnh thổ có tranh chấp, phán quyết của Tòa trọng tài không có năng lực thực thi hoặc cơ chế áp đặt, cho nên sự tiếp xúc giữa hai bên là điều cần thiết. Ngoại trưởng Philippines A.Cayetano cho rằng phán quyết của Tòa trọng tài không thể bảo đảm cho lợi ích của người Philippines.

5. Hy vọng gác lại tranh chấp, cùng chia sẻ tài nguyên Biển Đông với Trung Quốc

Cùng với sự bình thường hóa của quan hệ Trung Quốc – Philippines, gác lại tranh chấp, cùng chia sẻ tài nguyên ở Biển Đông trở thành chủ đề của chính quyền Tổng thống Duterte trong chính sách Biển Đông. Chính sách Biển Đông của Tổng thống Duterte giữ thái độ mở cửa đối với đàm phán song phương, để có thể cùng chia sẻ tài nguyên ở Biển Đông của Trung Quốc, chuyển hóa yêu sách chủ quyền đối với Biển Đông thành lợi ích thực tế. Đặc phái viên Fidel Ramos kiến nghị trên cơ sở “tìm kiếm điểm chung, gác lại tranh chấp”, Trung Quốc và Philippines có thể xem xét cùng chia sẻ tài nguyên trên vùng biển cho tranh chấp, ví dụ như cùng đánh bắt cá ở bãi Scarborough. Đối với Philippines, cho dù phán quyết của Tòa trọng tài có lợi cũng phải xem xét việc cùng Trung Quốc khai thác giếng dầu ở bãi Cỏ Rong. Đương nhiên, điều này không có nghĩa là Philippines có sự nhượng bộ, Philippines vẫn kiên trì rằng bãi Scarborough là nguồn tài nguyên nghề cá thuộc vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, kiên trì chủ quyền đối với các đảo, đá như Mỹ Tế Tiêu…, cho rằng việc cùng khai thác tài nguyên Biển Đông phải tuân thủ luật pháp Philippines.

Hiện nay, việc Trung Quốc và Philippines chia sẻ tài nguyên ở Biển Đông chủ yếu được thể hiện ở hai lĩnh vực. Một là tài nguyên nghề cá. Vấn đề nghề cá ở vùng nước thuộc bãi Scarborough trở thành lĩnh vực được chính quyền Tổng thống Duterte trọng điểm quan tâm, Philippines rất hy vọng Trung Quốc có thể cho phép ngư dân nước này quay trở lại bãi Scarborough đánh bắt cá. Trước khi đến thăm Trung Quốc, Duterte nói thẳng rằng sẽ yêu cầu chính quyền Trung Quốc cho phép ngư dân Philippines được đánh bắt cá ở khu vực tranh chấp, từ đó sẵn sàng gác lại tranh chấp bãi Scarborough. Ngoài ra, Philippines thông qua các biện pháp như suy đoán Trung Quốc tìm cách tiến hành mở rộng thêm, ban hành lệnh cấm đánh bắt cá… đối với khu vực này để tìm cách buộc Trung Quốc phải nhượng bộ. Hai là tài nguyên dầu khí. Philippines giữ thái độ tích cực đối với việc tìm cách cùng khai thác tài nguyên dầu khí ở Biển Đông với Trung Quốc. Tháng 8/2017, Ngoại trưởng Cayetano chứng thực rằng Duterte đã phê chuẩn cho Philippines tiến hành thăm dò chung với Trung Quốc ở Biển Đông. Tháng 11/2017, trong tuyên bố chung, chính phủ hai nước nêu rõ hai bên mong muốn nghiên cứu thảo luận về phương thức trên các lĩnh vực hợp tác biển có thể như thăm dò và khai thác dầu khí… Tháng 2/2018, hai bên quyết định khởi động Nhóm công tác kỹ thuật về nghề cá, dầu khí, nghiên cứu khoa học biển, bảo vệ môi trường, an ninh chính trị trong khuôn khổ BCM. Duterte mới đây nhất cho rằng sẽ biến hai nước có tuyên bố chủ quyền thù địch nhau trên vùng biển có ý nghĩa chiến lược và có nguồn tài nguyên dầu khí phong phú này thành người cùng sở hữu trên thực tế, phương án giải quyết này thích hợp hơn so với phương án xảy ra chiến tranh với Trung Quốc. Cho dù hai bên vẫn ở giai đoạn “cùng thăm dò”, chưa bàn đến cùng nhau khai thác, hiện nay Philippines vẫn đang kiên trì cho rằng hai vùng khai thác chung với Trung Quốc đều nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của nước này, nhưng hai bên đang tích cực thúc đẩy thăm dò chung ở Biển Đông, Philippines đang nỗ lực cùng với Trung Quốc tìm cách đạt được một thỏa thuận phù hợp với luật pháp của cả hai nước.