Phát triển du lịch địa chất - một hướng đi mới

 

Những năm gần đây, việc bảo tồn và phát huy giá trị các di sản địa chất cùng với các giá trị di sản khác đã trở thành một xu hướng mới của thế giới về bảo tồn thiên nhiên. Các nhà địa chất Việt Nam cũng đã bắt đầu có các hoạt động điều tra, nghiên cứu di sản địa chất tiến tới thành lập ra các công viên địa chất để thúc đẩy phát triển du lịch địa chất trong tương lai.

"Công viên Địa chất toàn cầu" là một khu vực tự nhiên có ranh giới địa lý - hành chính rõ ràng, chứa đựng tập hợp các di sản địa chất và cảnh quan tầm cỡ quốc tế có giá trị khoa học, giáo dục, phát triển bền vững, cùng các giá trị khác về đa dạng sinh học, khảo cổ, lịch sử, văn hóa, xã hội và có diện tích lớn để phát triển kinh tế địa phương, thông qua hình thức phát triển du lịch và các dịch vụ phụ trợ khác được UNESCO công nhận.

Đến thời điểm này, tại Việt Nam, UNESCO  đã vinh danh 3 Công viên Địa chất toàn cầu, đó là: Công viên Địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn, Hà Giang; Công viên Địa chất toàn cầu Non Nước Cao Bằng và Công viên Địa chất toàn cầu Đắk Nông.

Nhằm giới thiệu những giá trị và nét đẹp đặc trưng của các công viên địa chất toàn cầu UNESCO  tại Việt Nam, mới đây Bộ Thông tin và Truyền thông đã phát hành bộ tem “Công viên Địa chất toàn cầu”. Công viên Địa chất toàn cầu UNESCO  Cao nguyên đá Đồng Văn được UNESCO  công nhận ngày 3/10/2010. Công viên nằm ở vùng núi cực Bắc của Việt Nam, có diện tích 2.356,8 km² và độ cao trung bình khoảng 1.400 - 1.600 m và có tới 118 di sản địa chất.

Cao nguyên đá có nhiều khu vực núi đá vôi nằm sát chí tuyến Bắc, có độ dốc khá lớn, các thung lũng, sông, suối bị chia cắt rất nhiều, là một trong những vùng đá vôi đặc biệt, chứa đựng những dấu ấn tiêu biểu về lịch sử phát triển vỏ trái đất, những hiện tượng tự nhiên, cảnh quan đặc sắc về thẩm mỹ, tính đa dạng sinh học cao và truyền thống văn hóa lâu đời của cộng đồng cư dân bản địa.

Công viên Địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng” được UNESCO  công nhận ngày 12/4/2018, Công viên có diện tích hơn 3.275 km2 nằm tại vùng đất địa đầu của Việt Nam thuộc tỉnh Cao Bằng, có tới 90 di sản địa chất. Đây là nơi sinh sống của hơn 250.000 người thuộc 9 dân tộc của Việt Nam như Tày, Nùng, H'Mông, Kinh, Dao, Sán Chay.

Ngoài ra, đây cũng là vùng đất có bề dày văn hóa, lịch sử với hơn 215 di tích văn hóa, lịch sử được xếp hạng, trong đó có 3 di tích quốc gia đặc biệt là rừng Trần Hưng Đạo, Khu di tích Pác Bó và Di tích lịch sử địa điểm chiến thắng Biên giới năm 1950. Nơi đây là một trong những khu vực ở Việt Nam được người tiền sử chiếm cư từ rất sớm, cố đô của một số triều đại phong kiến và đặc biệt là cái nôi của Cách mạng Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp.

Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Đắk Nông được UNESCO  công nhận ngày 7/7/2020, Công viên có diện tích 4.760 km², trải dài trên địa bàn 5 huyện: Krông Nô, Cư Jút, Đắk Mil, Đắk Song, Đắk Glong và thành phố Gia Nghĩa thuộc tỉnh Đắk Nông. Công viên có tới 150 di sản địa chất, khoảng 65 điểm di sản địa chất, địa mạo, bao gồm hệ thống gần 50 hang động với tổng chiều dài hơn 10.000 m, các miệng núi lửa, thác nước...

Công viên Địa chất Đắk Nông từ lâu đã nổi tiếng là một vùng đất đỏ trù phú với hệ sinh thái rừng nhiệt đới, nơi lưu giữ các giá trị đặc trưng về đa dạng sinh học, nhiều nét độc đáo về văn hóa, địa chất, tự nhiên cũng như dấu tích hoạt động của người tiền sử. Dung nham từ các đợt phun trào của núi lửa đã bao phủ đến một nửa diện tích của vùng đất này, hình thành nên vùng đất đỏ bazan rộng lớn trù phú, màu mỡ. Cho đến cách đây 10.000 năm, núi lửa vẫn còn hoạt động ở khu vực này, tạo nên hệ thống hang động núi lửa độc đáo, đồ sộ nhất Đông Nam Á. Đặc biệt, nhiều dấu tích cư trú của người tiền sử có niên đại hàng chục nghìn năm đã được tìm thấy trong các hang động này.

Chưa kể, gần đây Công viên địa chất Lý Sơn - Sa Huỳnh cũng đã nộp hồ sơ lên UNESCO đề nghị công nhận. Ngoài ra, 2 tỉnh Lạng Sơn và Phú Yên đang chuẩn bị để thành lập công viên địa chất làm cơ sở trình UNESCO công nhận.

Theo Tiến sỹ Trịnh Hải Sơn, Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản, để phát triển nền kinh tế - xã hội có hiệu quả dựa trên di sản địa chất nhân tạo cần có một kế hoạch tốt ngay từ đầu khi quy hoạch các mỏ đã khai thác vào di tích địa chất với mục đích du lịch. Trong hàng ngàn mỏ khai thác ở Việt Nam, hầu như chưa lên kế hoạch để phát triển các mỏ này sau khi ngưng khai thác để trở thành một di tích địa chất. Mô hình này giúp địa phương bảo vệ và khai thác hợp lý, bền vững các mỏ khoáng sản và khoanh vùng các di sản địa chất có giá trị khoa học cao phục vụ nghiên cứu và bảo tồn cho thế hệ sau.

Hiện nay, trên Thế giới có hơn 120 công viên địa chất toàn cầu được UNESCO  công nhận. Sau khi gia nhập mạng lưới, hoạt động du lịch ở các vùng này đều phát triển vượt bậc. Cụ thể ở Việt Nam, Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn - Hà Giang và Công viên địa chất Non nước Cao Bằng sau khi được UNESCO  công nhận, hàng năm đã đón hàng nghìn du khách tới thăm quan và 2 công viên địa chất trên đã khá thành công trong việc giữ gìn và phát huy giá trị của di sản địa chất; đồng thời còn tạo ra các giá trị phát triển kinh tế - xã hội cho cộng đồng người dân bản địa nơi đây.

Du lịch địa chất là loại hình du lịch bền vững, mang tính giáo dục và mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương có liên quan, đã được áp dụng từ lâu ở Việt Nam dưới nhiều hình thức khác nhau. Công viên địa chất nổi lên như là một loại hình mới trong lĩnh vực du lịch địa chất, mở ra một kỷ nguyên mới của trách nhiệm xã hội và du lịch thân thiện với môi trường Việt Nam. Công viên địa chất thúc đẩy một mô hình bảo vệ tích hợp giữa bảo tồn các đặc điểm và di sản địa chất nổi bật, đồng thời khuyến khích các cơ hội giáo dục và phát triển kinh tế - xã hội.

Theo ông Trương Quang Quý, Giám đốc Bảo tàng Địa chất Việt Nam, sự phát triển của ngành Du lịch di sản đã và đang góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, tài nguyên thiên nhiên và đóng góp đáng kể vào sự phát triển kinh tế đất nước. Cộng đồng quốc tế đang ngày càng nhận thức sâu sắc về sự cần thiết phải bảo vệ các di sản địa chất chung của toàn nhân loại, hoặc các khu vực địa chất có giá trị khoa học, giáo dục, văn hóa và thẩm mỹ, công viên địa chất sẽ trở thành một đặc điểm phổ biến chung cho toàn khu vực Đông Nam Á. Ở Việt Nam, một số khu dự trữ sinh quyển, di sản thiên nhiên thế giới đã được công nhận về mặt giá trị tự nhiên cũng rất có tiềm năng phát triển và hưởng lợi từ du lịch địa chất.

Để nâng cao hiệu quả hoạt động của các công viên địa chất, Tiến sỹ Trịnh Hải Sơn cho rằng, cần đẩy mạnh các hoạt động phối hợp, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm trong nước và quốc tế trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị các danh hiệu của UNESCO  nói chung và danh hiệu Công viên địa chất toàn cầu UNESCO  nói riêng.