Thứ Bảy, 31 tháng 3, 2018

Phân tích sáng kiến Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) của Trung Quốc

Tháng 9/2013, chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong chuyến công du đến Indonesia đã nhấn mạnh một “cộng đồng Trung Quốc – ASEAN khắng khít với vận mệnh chung”, cùng với đó đề xuất một “quan hệ đối tác hàng hải” trong nỗ lực nhằm xây dựng Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21. Đây là khởi điểm về mặt ý tưởng cho việc Trung Quốc đưa ra sáng kiến “Một vành đai, Một con đường” (tức là Một vành đai kinh tế con đường tơ lụa và Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21) tại Hội nghị thượng đỉnh APEC 2014 tại Bắc Kinh với trọng tâm là kết nối một vùng không gian địa lý xuyên qua Âu-Á.

Lấy Trung Quốc ở vị trí trung tâm, kế hoạch kỳ vĩ này liên kết với các khu vực lân cận, bao gồm Trung Á, khu Viễn Đông của Nga, Đông Nam Á, và cuối cùng là thị trường châu Âu. Những hỗ trợ tài chính cần thiết sẽ do các thể chế tài chính do Trung Quốc dẫn đầu cung cấp. Trong đó đáng chú ý nhất là Quỹ Con đường tơ lụa và Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng Châu Á (AIIB). Nhiệm vụ của hai định chế này là sử dụng các công cụ tài chính để tạo nên các “quan hệ đối tác liên kết”.

Trong số nhiều dự án đầy tham vọng là hệ thống đường ray cao tốc 5000 km mà khi hoàn thành sẽ kết nối hơn 20 quốc gia châu Á. Bên cạnh đó, với trọng tâm là chính sách “ngoại giao cơ sở hạ tầng mới”, lãnh đạo Trung Quốc tiếp tục xúc tiến các kế hoạch trên phạm vi rộng lớn. Những đề xuất ít được nhắc đến hơn đã và đang đi vào thực hiện như “Hành lang kinh tế Trung Quốc – Pakistan” hay “Hành lang kinh tế Bangladesh-Trung Quốc-Ấn Độ-Myanmar”.

AIIB đang được các nhà quan sát đánh giá là một thành công trong cuộc chơi đa phương do Trung Quốc dẫn dắt. Chỉ dấu được nhắc đến nhiều nhất là sự tham gia “rầm rộ” của các nước, bất chấp sự phản đối từ Washington. Đến thời điểm này 57 quốc gia đã tham gia (trong đó 35 quốc gia là quốc gia sáng lập).

Với Trung Quốc, việc đề xuất các sáng kiến thường hướng đến hệ đa mục tiêu, nói cách khác, trong các sáng kiến này, các lợi ích kinh tế, chính trị, an ninh thường được lồng ghép với nhau thành một chỉnh thể. Việc đề xuất xây dựng “một hành lang một con đường” là một kế hoạch tổng thể mà chúng ta có thể gọi là một dạng “chiến lược phối hợp” (cooperative strategy) của Trung Quốc.

Trong lĩnh vực kinh tế, AIIB có thể tạo ra tác động lan tỏa giúp Trung Quốc gia tăng ích lợi trong các mặt sau:

Tăng cường đầu tư và lao động

Gia tăng trao đổi thương mại

Đẩy nhanh quốc tế hóa đồng Nhân dân tệ

Tạo nên thế cạnh tranh với các định chế tài chính quốc tế hiện có

Gia tăng áp lực lên các định chế tài chính quốc tế để cải thiện vị trí của Trung Quốc trong các tổ chức này

Hình thành nên thị trường châu Á hướng tâm về Trung Quốc

Về đẩy mạnh đầu tư. Hiển nhiên AIIB tạo ra một cơ chế có thể giúp Trung Quốc tăng cường đầu tư vào cơ sở các quốc gia láng giềng nghèo khó hơn, mà không bị mang tiếng là “chủ nghĩa thực dân”. Chúng ta đều biết rằng, trong quá trình Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng ra thế giới có nhiều quốc gia đã từ chối cấp phép cho các dự án đầu tư của Trung Quốc với nhiều lí do, nhưng đằng sau các lí do đó là việc các quốc gia này nhận thấy rằng ích lợi thực sự mà họ nhận được không lớn.

Trong khi thực hiện các dự án kinh tế, Trung Quốc thường đem lại mối lo ngại về vấn đề môi trường và xã hội cho quốc gia bản địa. Cơ sở hạ tầng, khai khoáng và năng lượng là những mục đầu tư chính của Trung Quốc, đặc biệt là tại các nước châu Phi và châu Á. Mô thức thường thấy là nhà đầu tư Trung Quốc rót tiền, cung cấp cả máy móc thiết bị lạc hậu cùng công nhân. Điều này gây ra lo ngại từ các nước sở tại về ô nhiễm môi trường, nạn thất nghiệp và vi phạm quyền lao động.

Chẳng hạn, chính phủ Myanmar đã đóng băng và hủy ba dự án gồm kế hoạch thủy điện Myitsone (3.6 tỷ USD), khai thác mỏ đồng Letpadaung (1 tỷ USD) và dự án đường sắt Vân Nam-Rakhine (20 tỷ USD). Mới đây nhất, đầu 2015, tham vọng “thành phố cảng” mới ở Colombo mang dấu ấn Bắc Kinh trị giá 1.5 tỷ USD cũng bị chính phủ Sri Lanka xét duyệt lại vì e ngại nhà thầu Trung Quốc không đáp ứng được tiêu chuẩn về môi trường.

Việc Trung Quốc tiến hành đầu tư thông qua một tổ chức tài chính quốc tế “trung gian” (AIIB hoặc Quỹ con đường tơ lụa) thay vì cho vay ODA có thể làm giảm bớt sự nghi ngại của các nước đi vay vốn. Đặc biệt, sự tham gia của 56 quốc gia khác khiến cho hoạt động của AIIB – trong dáng dấp của WB – giúp các nước sở tại dễ thông qua các dự án cơ sở hạ tầng mang tính “nhạy cảm” hơn.

Về gia tăng thương mại. Có thể thấy, khi kết nối về cơ sở hạ tầng được hoàn thiện, hoạt động thương mại và đầu tư sẽ thuận lợi hơn. Kết nối về cơ sở hạ tầng ở đây không chỉ gồm hệ thống hạ tầng cứng (đường cao tốc, đường sắt, bến cảng) mà còn gồm cả hạ tầng mềm (bao gồm năng lượng, thông tin, logistic …). Sự kết nối đồng bộ hóa cả khu vực thành một mạng cơ sở hạ tầng có chung một chuẩn (standard) rõ ràng sẽ gia tăng mức độ trao đổi thương mại, dịch vụ (gồm cả lao động có tay nghề cao, du lịch, tài chính …) giữa các nước châu Á.