Hoa Kỳ xác định Việt Nam thao túng tiền tệ: Cần nhìn nhận đa chiều và khách quan

 

Ngày 16-12, Bộ Tài chính (BTC) Hoa Kỳ đã xác định Việt Nam và Thụy Sĩ là những quốc gia thao túng tiền tệ cùng với 10 nền kinh tế thuộc diện theo dõi. Đây là lần đầu Hoa Kỳ gắn mác “thao túng tiền tệ” đối với Việt Nam. Tuy nhiên, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) khẳng định, điều hành chính sách tiền tệ (CSTT) của Việt Nam không nhằm tạo lợi thế cạnh tranh thương mại quốc tế.

Theo Đạo luật Cạnh tranh và Thương mại năm 1988 và Đạo luật Thuận lợi hóa và Thực thi Thương mại năm 2015, định kỳ nửa năm, BTC Hoa Kỳ công bố báo cáo về chính sách kinh tế và ngoại hối của các đối tác thương mại lớn của Hoa Kỳ. Nếu bất kỳ đối tác thương mại nào có thặng dư thương mại lớn với Hoa Kỳ và cán cân vãng lai thặng dư lớn, Hoa Kỳ sẽ phân tích sâu để xem xét quốc gia này có thao túng tiền tệ hay không. Các “ngưỡng” tiêu chí cụ thể sẽ được rà soát định kỳ, tùy thuộc vào chính sách kinh tế, đối ngoại của Hoa Kỳ từng thời kỳ. Nếu một quốc gia chạm tất cả các “ngưỡng”, Hoa Kỳ sẽ gắn mác thao túng tiền tệ. Khi đó, Hoa Kỳ sẽ có những biện pháp để can thiệp, có thể là đàm phán để các quốc gia điều chỉnh chính sách, thậm chí đưa ra các biện pháp trừng phạt đối với quốc gia đó nếu không đạt được thỏa thuận và các cam kết không có tiến triển.

Từ kỳ rà soát tháng 5-2019, Hoa Kỳ đã có một số thay đổi về tiêu chí thao túng tiền tệ. Ở vòng kiểm duyệt đầu tiên, Hoa Kỳ sẽ xem xét các đối tác thương mại chính có tổng kim ngạch thương mại hàng hóa song phương hơn 40 tỷ USD (thay cho tiêu chí cũ là xem xét 12 đối tác thương mại lớn nhất). Ở vòng thứ hai, Hoa Kỳ vẫn đưa ra ba tiêu chí đánh giá khả năng một quốc gia thao túng tiền tệ, cụ thể: có thặng dư thương mại song phương với Hoa Kỳ hơn 20 tỷ USD; thặng dư cán cân tài khoản vãng lai tương đương 2% GDP (trước đây là 3%); và can thiệp một chiều (mua hoặc bán ròng), kéo dài trên thị trường ngoại tệ trong liên tục sáu tháng trên giai đoạn 12 tháng, với tổng lượng mua ròng hơn 2% GDP. 

Đối với Việt Nam, trong hai báo cáo định kỳ nửa năm (từ tháng 5-2019 đến tháng 6-2020), Việt Nam đã hai lần bị BTC Hoa Kỳ đưa vào danh sách giám sát. Đến ngày 16-12-2020 (tại báo cáo tháng 12-2020 cho đợt rà soát từ tháng 7-2019 đến tháng 6-2020), BTC Hoa Kỳ đã xác định Việt Nam là nước thao túng tiền tệ bởi cho rằng Việt Nam đã đạt và vượt ngưỡng cả ba tiêu chí nêu trên.

Liên quan ba tiêu chí nêu trên, TS Trương Văn Phước - Thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ cho rằng, có nhiều điểm cần phải làm rõ. Theo đó, ở Việt Nam, cán cân vãng lai gồm cán cân thương mại và các khoản chuyển tiền từ nước ngoài về, nhất là kiều hối. Thặng dư cán cân vãng lai của Việt Nam chủ yếu do nhận tiền kiều hối từ nước ngoài về. Mà kiều hối chuyển về là yếu tố khách quan, không phải do tỷ giá cao hay thấp. “Do đó, tỷ giá không phải là yếu tố làm cán cân vãng lai thặng dư vượt quá tiêu chí Hoa Kỳ quy định mức 2% GDP” - TS Trương Văn Phước nhìn nhận.

Còn với tiêu chí thặng dư thương mại, việc Việt Nam xuất siêu sang Hoa Kỳ, có thặng dư thương mại với Hoa Kỳ lớn có nhiều lý do nhưng chủ yếu do cấu trúc của cán cân thương mại Việt Nam. Hàng Việt Nam xuất sang Hoa Kỳ chủ yếu là dệt may, da giày, thủy sản,... đều là nhóm hàng hóa xuất phát từ nhân công giá rẻ - lợi thế của Việt Nam. Phần lớn nguyên liệu sản xuất đều nhập khẩu, trong đó có nhập từ Hoa Kỳ. Đơn cử một đôi giày của hãng Nike xuất sang Hoa Kỳ, từ đế đến dây, da giày đều nhập khẩu. Do đó, TS Trương Văn Phước cho rằng nếu nói những vấn đề đó là do Việt Nam đưa tỷ giá vào để cho hàng hóa của Việt Nam rẻ hơn là không phải. Những năm gần đây, Việt Nam xuất siêu nhưng không lớn, khoảng 5 đến 10 tỷ USD/năm, riêng năm 2020 hơn 20 tỷ USD.

Đại diện lãnh đạo NHNN cũng khẳng định: Thặng dư thương mại song phương với Hoa Kỳ và thặng dư cán cân vãng lai là kết quả của hàng loạt yếu tố, trong đó có các yếu tố liên quan các đặc thù của nền kinh tế Việt Nam. Việc NHNN mua ngoại tệ thời gian qua nhằm bảo đảm hoạt động thông suốt của thị trường ngoại tệ trong bối cảnh nguồn cung ngoại tệ dồi dào, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, đồng thời củng cố dự trữ ngoại hối nhà nước vốn ở mức thấp so các nước trong khu vực để tăng cường an ninh tài chính tiền tệ quốc gia.

TS Cấn Văn Lực và nhóm nghiên cứu cũng cho rằng, việc điều hành tỷ giá những năm qua của NHNN trong khuôn khổ CSTT chung nhằm thực hiện mục tiêu nhất quán là kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, không nhằm tạo lợi thế cạnh tranh thương mại quốc tế không công bằng. Kể từ năm 2016 đến nay, NHNN đã thực hiện cơ chế điều hành tỷ giá theo biến động của rổ tiền tệ các nước có quan hệ kinh tế lớn với Việt Nam. Chính sách điều hành tỷ giá chủ động, linh hoạt cùng với chính sách tài khóa thận trọng (kiểm soát nợ công và thâm hụt ngân sách) đã giúp ổn định kinh tế vĩ mô của Việt Nam trong giai đoạn 2016 - 2020. “Trái với nhận định của BTC Hoa Kỳ, thực tế trong ba năm (2017 - 2019), giá trị thực của VND theo tính toán của chúng tôi tăng khoảng 2,6%. Theo đó, cán cân thương mại của Việt Nam với Hoa Kỳ có thể bị tác động tiêu cực do đồng VND tăng giá so với USD trong ba năm 2017 - 2019, chứ không hẳn là tạo lợi thế xuất khẩu cho Việt Nam. Vì vậy, việc BTC Hoa Kỳ khẳng định đồng VND bị định giá thấp có tạo ra lợi thế xuất khẩu cho Việt Nam cần phải được xem xét kỹ lưỡng và chính xác hơn” - TS Cấn Văn Lực và nhóm nghiên cứu nhận định.

Bên cạnh đó, thặng dư thương mại song phương với Hoa Kỳ và thặng dư cán cân vãng lai là kết quả của rất nhiều yếu tố liên quan đặc thù của nền kinh tế Việt Nam. VND giảm giá không hỗ trợ nhiều cho xuất khẩu (từ đó hỗ trợ cán cân thương mại thặng dư) do đặc thù cơ cấu nền kinh tế Việt Nam. Đó là xuất khẩu nhiều thì cũng đồng nghĩa với nhập khẩu nhiều. Điều này là do hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam do khối doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chi phối. Khối này chiếm 70% kim ngạch xuất khẩu, 59% kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam giai đoạn 2017-2019. Theo đó, để sản xuất hàng xuất khẩu, do công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam còn yếu, nên khối doanh nghiệp FDI vẫn phải nhập khẩu nguyên phụ liệu đầu vào cho dù tỷ giá VND được điều chỉnh tăng hay giảm.

Theo Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), dự trữ ngoại hối của Việt Nam cuối năm 2019 chỉ ở mức tương đương 3,5 tháng nhập khẩu (cao hơn một chút so với mức khuyến nghị tối thiểu ba tháng nhập khẩu của IMF), thấp hơn nhiều so với mức năm tháng nhập khẩu của Xin-ga-po, tám tháng của Phi-li-pin, Hàn Quốc hay chín tháng của Thái-lan và 14 tháng của Trung Quốc.

Một số tổ chức quốc tế uy tín, trong đó có Viện Nghiên cứu kinh tế quốc tế Peterson (PIIE) thường xuyên nghiên cứu về vấn đề cáo buộc thao túng tiền tệ của Hoa Kỳ với các nước. Ngày 16-12-2020, Viện Peterson đã nhận định rằng, cáo buộc từ BTC Hoa Kỳ rằng Việt Nam thao túng tiền tệ là chưa thỏa đáng và không phù hợp với điều kiện của Việt Nam.

Qua các vụ việc liên quan thao túng tiền tệ mà Hoa Kỳ cáo buộc các nước, có  thể thấy rằng, những tiêu chí đánh giá thao túng tiền tệ mà Hoa Kỳ áp dụng vẫn chưa nhận được sự đồng thuận của các đối tác thương mại, sự thừa nhận từ các tổ chức quốc tế và cộng đồng chuyên gia cũng như các viện nghiên cứu uy tín trên thế giới. Đánh giá từ TS Cấn Văn Lực và nhóm nghiên cứu cho rằng: BTC Hoa Kỳ chưa nhìn nhận đa chiều và chưa xét đến đặc điểm của nền kinh tế Việt Nam cũng như những khuyến cáo của các tổ chức quốc tế (như WB, IMF) đối với Việt Nam, một nền kinh tế đang phát triển nhanh, độ mở cao và cần thiết phải có các công cụ (phù hợp thông lệ quốc tế) cho phát triển kinh tế bền vững, an toàn, có khả năng chống chịu với những cú sốc từ bên ngoài.

Theo Đạo luật Xúc tiến và Tăng cường thương mại năm 2015, BTC Hoa Kỳ sẽ đệ trình báo cáo lên Quốc hội Hoa Kỳ, tiến hành các cuộc thương lượng giữa cơ quan chức năng hai bên (Việt Nam và Hoa Kỳ) để thống nhất và thực hiện các giải pháp chung nhằm cân bằng hơn cán cân thương mại và một số yêu sách cụ thể khác. Nếu hai bên không tìm được tiếng nói chung, phía Hoa Kỳ mới có thể tìm đến các biện pháp cứng rắn hơn.

Trong bối cảnh diễn biến kinh tế thế giới, cấu trúc thương mại toàn cầu còn nhiều bất định, việc bị BTC Hoa Kỳ chính thức đưa vào danh sách các nước thao túng tiền tệ sẽ có những tác động bất lợi nhất định tới quan hệ thương mại, đầu tư Việt Nam - Hoa Kỳ, cũng như tới nền kinh tế Việt Nam. TS Cấn Văn Lực và nhóm nghiên cứu đề xuất: Các cơ quan chức năng Việt Nam cần thận trọng, phối hợp tốt, chủ động và tích cực trao đổi thông tin với phía Hoa Kỳ trên tinh thần hợp tác, hai bên cùng có lợi, tiến đến quan hệ thương mại hài hòa, công bằng theo Kế hoạch hành động hợp tác giữa hai nước; các cơ quan chức năng, địa phương cần tăng cường, quyết liệt, phối hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý, kiên quyết xử lý nghiêm các hành vi đội lốt thương mại, đội lốt đầu tư để lợi dụng những ưu đãi từ hợp tác Việt Nam - Hoa Kỳ và các hiệp định FTA cũng như hành vi trốn thuế…

Đại diện lãnh đạo NHNN nhấn mạnh, Việt Nam coi trọng mối quan hệ kinh tế - thương mại ổn định và bền vững với Hoa Kỳ. NHNN sẽ tích cực phối hợp các bộ, ngành liên quan để trao đổi, làm việc về các vấn đề mà Hoa Kỳ quan tâm trên tinh thần hợp tác, hai bên cùng có lợi, tiến tới quan hệ thương mại hài hòa, bền vững. Đồng thời, tiếp tục điều hành chính sách tiền tệ nhằm kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế một cách hợp lý, điều hành tỷ giá linh hoạt, phù hợp các cân đối vĩ mô, diễn biến thị trường và mục tiêu CSTT, không nhằm tạo lợi thế cạnh tranh thương mại quốc tế không công bằng.