45 năm Việt Nam – LHQ: Quan hệ hợp tác toàn diện và hiệu quả

 

Ngày 20-9-1977, Việt Nam chính thức gia nhập LHQ, tổ chức đa phương lớn nhất hành tinh, đóng vai trò trung tâm với ba trụ cột hoạt động là hoà bình, an ninh, phát triển và quyền con người.

45 năm qua, quan hệ hợp tác Việt Nam-LHQ không ngừng được cải thiện và phát triển tốt hơn, đã góp phần bảo vệ và thúc đẩy lợi ích quốc gia - dân tộc của Việt Nam, nhất là duy trì, củng cố môi trường hòa bình, an ninh và thuận lợi cho phát triển đất nước; thúc đẩy hội nhập quốc tế sâu rộng hơn và góp phần nâng cao vị thế, hình ảnh đất nuốc trên trường quốc tế; làm sâu sắc hơn quan hệ của ta với các nước, các đối tác chủ chốt và bạn bè, tranh thủ một nguồn lực quan trọng phục vụ công cuộc phát triển đất nước. Thông qua đó, Việt Nam cũng đã chủ động đóng góp tích cực và ngày càng thực chất đối với hoạt động của LHQ, trở thành đối tác quan trọng và là người bạn của LHQ.

Ngay sau khi tham gia LHQ, Việt Nam đã tranh thủ được sự đồng tình và ủng hộ của các nước thành viên LHQ để Đại hội đồng LHQ khóa 32 (1977) thông qua Nghị quyết 32/2 kêu gọi các nước, các tổ chức quốc tế viện trợ, giúp đỡ Việt Nam tái thiết sau chiến tranh. Việt Nam cũng đã chủ động và tích cực phối hợp với các nước Không Liên Kết và đang phát triển để đấu tranh và bảo vệ các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương LHQ như nguyên tắc về bình đẳng chủ quyền, không can thiệp công việc nội bộ các nước, không sử dụng hay đe dọa sử dụng vũ lực..., đồng thời bảo vệ lợi ích của các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam. Mặt khác, chúng ta cũng tranh thủ được sự giúp đỡ về nguồn vốn, chất xám, kỹ thuật của LHQ phục vụ cho công cuộc phát triển kinh tế–xã hội của đất nước. LHQ trở thành một diễn đàn để Việt Nam triển khai các yêu cầu của chính sách đối ngoại.

Với tinh thần chủ động tích cực hội nhập sâu rộng, Việt Nam đã tham gia và có nhiều đóng góp trên cả 3 trụ cột hoạt động của LHQ là hòa bình, an ninh, phát triển và quyền con người.

Về hòa bình, an ninh giải trừ quân bị: Việt Nam đã tích cực tham gia vào quá trình thương lượng và là thành viên chính thức của Công ước Cấm Vũ khí Hoá học (CWC) năm 1998, ký Hiệp ước Cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT) năm 1996 và phê chuẩn Hiệp ước này năm 2006, đã tham gia và trở thành thành viên của Hội nghị Giải trừ Quân bị (CD) từ 17-6-1996. Hàng năm, Việt Nam tham gia đều đặn vào Cơ chế Đăng kiểm Vũ khí thông thường của LHQ nhằm thực hiện một trong các biện pháp xây dựng lòng tin với các nước và làm tốt nghĩa vụ thành viên của LHQ.

Việt Nam đã đảm nhiệm thành công và có những đóng góp nổi bật trong hai nhiệm kỳ là ủy viên không thường trực của Hội đồng Bảo an (HĐBA) (2008-2009 và 2020-2021) - cơ quan quan trọng nhất của LHQ về hòa bình, an ninh quốc tế.

Trong nhiệm kỳ 2008-2009, Việt Nam đề xuất và được Hội đồng Bảo an thông qua Nghị quyết về Phụ nữ, hòa bình và an ninh (Nghị quyết 1889), với nội dung tập trung về nhu cầu của phụ nữ và trẻ em gái trong hoàn cảnh hậu xung đột và tăng cường sự tham gia của nữ giới trong mọi giai đoạn của tiến trình hòa bình. Việt Nam cũng đưa ra sáng kiến tổ chức tham vấn rộng rãi với các thành viên LHQ ngoài HĐBA về Báo cáo hàng năm của Hội đồng trước Đại hội đồng.

Trong nhiệm kỳ 2020-2021, trong bối cảnh vừa phải đóng góp giải quyết các vấn đề toàn cầu, vừa phải nỗ lực vượt qua thách thức nghiêm trọng do đại dịch Covid-19, Việt Nam cũng để lại những dấu ấn nổi bật tại LHQ như: Đề xuất, chủ trì soạn thảo, đàm phán và thông qua 2 nghị quyết, 3 tuyên bố Chủ tịch, 1 tuyên bố báo chí, cùng nhiều văn kiện, khuyến nghị; tổ chức 4 sự kiện điểm nhấn, đậm dấu ấn “Tháng Chủ tịch”; đồng tổ chức 8 phiên họp theo thể thức Arria; đồng bảo trợ 5 nghị quyết, cùng Indonesia có 12 phát biểu chung; đề xuất, chủ trì thương lượng để Đại hội đồng LHQ thông qua Nghị quyết lấy ngày 27-12 là Ngày Quốc tế phòng chống dịch bệnh; đồng sáng kiến, chủ trì vận động thành lập Nhóm bạn bè về Luật Biển năm 1982 (GoF UNCLOS).

Đóng góp cho hòa bình, an ninh quốc tế, năm 2014, Việt Nam bắt đầu cử lực lượng tham gia các hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ.

Đến nay, Việt Nam đã cử 512 lượt sĩ quan quân đội và 4 lượt sĩ quan công an tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ tại châu Phi và tại trụ sở LHQ. Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ nữ tham gia cao nhất trong các nước cử quân (12%). Lực lượng gìn giữ hòa bình của Việt Nam được cử đi với cả hình thức cá nhân và hình thức đơn vị, đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, được chỉ huy Phái bộ đánh giá cao, nhân dân các nước sở tại tin tưởng, yêu mến.

Về hợp tác phát triển: Việt Nam đã về đích trước hầu hết các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ của LHQ (MDGs), đóng góp tích cực vào việc xây dựng và triển khai chương trình nghị sự 2030 và các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) của LHQ và đi tiên phong trong việc áp dụng những mô hình hợp tác mới, nỗ lực triển khai Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, Sáng kiến của LHQ về ứng phó với El Nino và La Nina.... Việt Nam đã nhiều lần được bầu làm thành viên của Uỷ ban Kinh tế-Xã hội LHQ (ECOSOC). Việt Nam cũng tích cực thúc đẩy hợp tác Nam-Nam thông qua việc chủ động xây dựng mô hình và tham gia vào các dự án hợp tác ba bên, đã chủ động phối hợp với các tổ chức trong hệ thống Phát triển LHQ tại Việt Nam triển khai Sáng kiến Thống nhất hành động (DaO), xây dựng Ngôi nhà xanh chung của LHQ, nhằm điều phối, nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức này tại Việt Nam.

Một dấu ấn quan trọng thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam và LHQ trong Chương trình hành động quốc gia thực hiện Chương trình nghị sự vì sự phát biển bền vững đến năm 2030 là Việt Nam và LHQ đã ký và tích cực triển khai thực hiện Kế hoạch Chiến lược chung mới (OSP) giai đoạn 2017-2021 giữa chính phủ Việt Nam và 18 cơ quan LHQ, gồm FAO, ILO, IOM, ITC, IAEA, UNAIDS, UNCTAD, UNDP, UNEP, UNESCO, UNFPA, UN-Habitat, UNICEF, UNIDO, UNODC, UNV, UN Women và WHO.

Đặc biệt, Việt Nam đã đề xuất và được LHQ thông qua việc lấy ngày 27-12 là Ngày Quốc tế chống dịch bệnh 27-12; đóng góp cho Quỹ ứng phó COVID-19 của LHQ (50.000 USD) và Chương trình COVAX (cơ chế nhân đạo nhằm đảm bảo khả năng tiếp cận vaccine nhanh chóng và bình đẳng giữa các quốc gia trên toàn thế giới) 1 triệu USD; trở thành điểm tiếp nhận và điều trị bệnh nhân theo cơ chế MEDEVAC (Nhóm Công tác sơ tán y tế toàn cầu của LHQ) của LHQ.

Trong đại dịch Covid-19, Việt Nam đã nhận được gần 2,5 triệu liều vaccine từ Cơ chế COVAX. Các tổ chức LHQ tại Việt Nam, đặc biệt là Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã hỗ trợ Việt Nam trong năm lĩnh vực, gồm: chuẩn bị khẩn cấp y tế cộng đồng; giám sát, đánh giá rủi ro, điều tra và phản ứng với dịch bệnh; phòng thí nghiệm; kiểm soát phòng ngừa lây nhiễm và quản lý lâm sàng; truyền thông rủi ro.

Về bảo vệ quyền con người: Từ năm 2014-2016, Việt Nam trở thành thành viên Hội đồng Nhân quyền; tiếp tục hợp tác tích cực với các cơ chế LHQ về quyền con người, bảo vệ Báo cáo quốc gia theo cơ chế Rà soát định kỳ phổ quát (UPR) và các báo cáo thực thi công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên. Hiện Việt Nam đang tham gia ứng cử làm thành viên Hội đồng Nhân quyền LHQ nhiệm kỳ 2023-2025.

Trong nỗ lực thúc đẩy và bảo đảm quyền con người, Việt Nam đã đề xuất và được thông qua Nghị quyết về tác động của biến đổi khí hậu với quyền trẻ em, đưa ra và tham gia nhiều sáng kiến như bảo vệ quyền lao động của người khuyết tật, bảo đảm môi trường làm việc an toàn cho người lao động trên biển, tăng cường giáo dục, phòng chống buôn bán phụ nữ và trẻ em gái...

Ngoài ra, Việt Nam cũng tích cực tham gia và có nhiều đóng góp trên nhiều lĩnh vực khác trong khuôn khổ LHQ, với vai trò là thành viên Ủy ban Luật pháp quốc tế, Ủy ban Luật Thương mại quốc tế, thành viên Hội đồng Thống đốc cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA), Hội đồng khai thác Liên minh bưu chính Thế giới (UPU)…