Thứ Tư, 6 tháng 2, 2019

Chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc và vấn đề Biển Đông (phần 1)

Tác giả: Nguyễn Thị Linh

Chủ nghĩa dân tộc là một hệ tư tưởng, tình cảm, một hình thức văn hóa hoặc tư duy tập thể của quốc gia, dân tộc. Theo Stephen Walt, trong suốt hai thế kỷ qua, chủ nghĩa dân tộc đã trở thành một trong những động lực chính trị và xã hội quan trọng nhất trong lịch sử. Sự truyền bá rộng rãi của tư tưởng dân tộc góp phần làm tan rã các đế chế ở châu Âu trong thời kỳ cận đại và từng bước hình thành hệ thống quốc gia – dân tộc. Trong thế kỷ 20, phong trào chống thực dân hoá dẫn đến sự ra đời của các quốc gia – dân tộc bên ngoài châu Âu. Khi mới thành lập năm 1945, Liên hợp quốc chỉ có 51 thành viên. Đến nay, tổ chức này đã có hơn 200 thành viên, trong đó có rất nhiều quốc gia mới giành được độc lập sau năm 1945. Tuy là trạng thái tâm lý, tình cảm trừu tượng nhưng chủ nghĩa dân tộc tạo ra sự kết nối to lớn và chuyển hoá thành sức mạnh thực tế. Đây là lý do chính người Palestine kiên trì theo đuổi lý tưởng về một quốc gia độc lập hay động lực giúp người Việt Nam không lùi bước trước những cỗ máy chiến tranh hùng mạnh nhất thế giới để giành lại độc lập và thống nhất dân tộc.

Sau một thời kỳ lắng xuống, chủ nghĩa dân tộc có chiều hướng gia tăng ở khu vực xung quanh Biển Đông trong thập kỷ trở lại đây, tương ứng với tình hình căng thẳng leo thang liên quan đến tranh chấp chủ quyền và tranh chấp biển ở khu vực. Ở nhiều nước đã xuất hiện các cuộc biểu tình, tuần hành quy mô lớn, thậm chí tình trạng bạo lực, mất trật tự trị an xảy ra tại một số địa phương. Ở Trung Quốc, chủ nghĩa dân tộc được thể hiện trong các cuộc khủng hoảng như vụ sứ quán Trung Quốc tại Belgrade bị ném bom (5/1999), vụ va chạm máy bay EP3 giữa Mỹ và Trung Quốc ở Biển Đông (4/2001), các cuộc biểu tình, phản đối các chuyến thăm của lãnh đạo Nhật Bản đến đền Yasukuni… Một số quan điểm cho rằng chính sách quyết đoán của Trung Quốc trên Biển Đông và các vùng biển lân cận khác là do chủ nghĩa dân tộc thúc đẩy, đặc biệt là sự phổ biến các quan điểm cực đoan trên Internet và mạng xã hội. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng chủ nghĩa dân tộc chỉ là một công cụ Trung Quốc sử dụng để thị uy sức mạnh, thể hiện tính không khoan nhượng, qua đó gây sức ép lên các bên yêu sách khác và các cường quốc bên ngoài. Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu mối tương quan và tác động qua lại giữa chủ nghĩa dân tộc và chính sách đối ngoại Trung Quốc, đặc biệt là với các khu vực lãnh thổ được coi là tranh chấp là vô cùng cần thiết.

Nguồn gốc của chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc

Chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc có nguồn gốc phức tạp, gồm nhiều khía cạnh khác nhau, thậm chí tương phản tùy theo đối tượng thể hiện và mục tiêu chính trị bên trong. Các nhà phân tích phân loại chủ nghĩa dân tộc theo: i) chủ nghĩa dân tộc theo sắc tộc, ii) chủ nghĩa dân tộc tự do (gồm ý thức hệ), iii) chủ nghĩa dân tộc nhà nước (hay chủ nghĩa dân tộc chính trị), iv) chủ nghĩa dân tộc ngoại giao, lãnh thổ, kinh tế, văn hóa, dân túy và v) chủ nghĩa dân tộc chiến lược (phản ứng của Trung Quốc trong trật tự toàn cầu). Tuy đa dạng như vậy nhưng nhìn chung chủ nghĩa dân tộc của Trung Quốc thường được chia thành hai cách tiếp cận chính là từ trên xuống (top – down) hay chủ nghĩa dân tộc nhà nước và từ dưới lên (bottom – up). Theo đó, hai lực lượng cạnh tranh định hình chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc là giới tinh hoa tư tưởng, lãnh đạo chính trị và các lực lượng xã hội dân túy, quần chúng nhân dân.

Các nhà phân tích phương Tây có xu hướng coi chủ nghĩa dân tộc ở châu Á nói chung và ở Trung Quốc nói riêng là một hiện tượng tương đối mới. Theo Benedict Anderson, dân tộc là “cộng đồng tưởng tượng” (imagined community) trong đó các phương tiện truyền thông đại chúng, bắt đầu từ báo giấy, tạo thành các mối liên kết ngang giữa quần chúng nhân dân. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng chủ nghĩa Trung Quốc là hệ quả của chiến dịch tuyên truyền có định hướng của các nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản nhằm củng cố tính chính danh của chế độ hay tạo đòn bẩy cho các cuộc đàm phán ngoại giao. Một hình thức tiêu biểu cho thấy chủ nghĩa dân tộc là sản phẩm của nhà nước và giới tinh hoa là việc “sử dụng lịch sử phục vụ mục tiêu hiện tại”. Sau năm 1990, chủ nghĩa dân tộc ngày càng trở nên quan trọng với lãnh đạo Trung Quốc để duy trì quyền lực nhà nước khi nền tảng ý thức hệ dần xói mòn. Giới lãnh đạo Trung Quốc vận dụng Nho Giáo để tuyên truyền về nền tảng tư tưởng chính trị, nhắc đến “quá khứ đen tối” (bách niên quốc sỉ) của Trung Quốc dưới chế độ quản trị phương Tây và ách thống trị của Nhật Bản. Đồng thời họ cũng đề cao vai trò dẫn dắt của Đảng Cộng sản trong công cuộc giải phóng quốc gia khỏi tay đế quốc và phục hưng dân tộc.

Khác với quan điểm của các nhà phân tích phương Tây, chuyên gia Trung Quốc cho rằng chủ nghĩa dân tộc của nước này xuất phát từ dưới lên, là nhu cầu thực chất của người dân. Do đó, chủ nghĩa dân tộc có khả năng hạn chế đáng kể tính tự trị về mặt chính sách của giới lãnh đạo. Trên thực tế, một số nghiên cứu của phương Tây cũng chỉ ra rằng chính phủ Trung Quốc không có khả năng thâu tóm hay thao túng hoàn toàn chính trị bản sắc (identity politics). Nguyên nhân là sự xuất hiện của nhiều nhân tố có khả năng hạn chế ảnh hưởng của giới cầm quyền. Các nhân tố này xuất hiện khi chủ nghĩa dân tộc bùng phát từ các vấn đề xã hội nhức nhối (ví dụ: tham nhũng, bất công, bất bình đẳng…), thúc đẩy người dân thể hiện quan điểm của họ về chính sách đối ngoại. Tiếp đến, đa dạng sắc tộc cũng là một nhân tố khiến nỗ lực kiểm soát và điều khiến dư luận của chính phủ trở nên khó khăn hơn. (còn nữa)...

Tags: biendao

Tìm kiếm ( 搜索 )

Ngôn ngữ ( 语言 )

Bài đăng phổ biến ( 更多帖子 )

Ca khúc Việt ( 越南歌曲 )

Lưu trữ Blog ( 博客归档 )

Nhãn ( 标签 )

Tổng số lượt xem ( 点击总数 )

Chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc và vấn đề Biển Đông (phần 1)

Comments[ 0 ]

Đăng nhận xét

Hot （焦点）