Thứ Năm, 7 tháng 2, 2019

Chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc và vấn đề Biển Đông (phần 2)

Chủ nghĩa dân tộc và chính sách đối ngoại

Sự tương tác qua lại giữa chủ nghĩa dân tộc và các chủ trương đối ngoại luôn là vấn đề gây tranh cãi lâu nay trong giới chuyên gia về Trung Quốc. Câu hỏi đó là liệu các cuộc biểu tình mang màu sắc chủ nghĩa dân tộc đối với các vấn đề đối ngoại là do chính phủ nuôi dưỡng, khuyến khích hay đó là những hiện tượng mang tính bột phát, chủ yếu là thể hiện quan điểm của đại đa số quần chúng với các diễn biến đối ngoại? Trong bối cảnh chủ nghĩa quốc tế vô sản, chủ nghĩa dân tộc bị xói mòn, chủ nghĩa dân tộc được coi là hệ tư tưởng (ideology) quan trọng có ảnh hưởng đến quá trình hoạch định và triển khai chính sách đối ngoại của Trung Quốc.

Mối quan hệ giữa chủ nghĩa dân tộc và chính sách đối ngoại thực sự phức tạp với nhiều cấp độ phân tích từ dư luận, mối quan hệ giữa quần chúng và chính quyền và tính toán của giới hoạch định chính sách về lợi ích quốc gia – dân tộc. Theo chiều thứ nhất, chủ nghĩa dân tộc được coi là một biến độc lập định hình, thúc đẩy chính sách đối ngoại. Ở góc độ này, chính quyền Trung Quốc buộc phải hành động theo ý chí của người dân. Theo chiều thứ hai, chủ nghĩa dân tộc là kết quả của chính sách đối ngoại, hay cách thức chính phủ Trung Quốc ứng xử với các hành vi được coi là xâm phạm lợi ích và xúc phạm Trung Quốc. Dù ở góc độ nào, mối quan hệ giữa chủ nghĩa dân tộc và chính sách đối ngoại được cho là có tính tương tác (interactive), thúc đẩy lẫn nhau.

Đối với câu hỏi gây tranh cãi nói trên, một số nghiên cứu nghiêng về khả năng chính phủ Trung Quốc có thể định hình và khai thác chủ nghĩa dân tộc nhằm phục vụ các mục tiêu đối ngoại. Giả định này được đưa ra trên cơ sở Trung Quốc kiểm soát được báo chí, truyền thông, và trên thực tế có thể chuyển hướng hoặc kiềm chế các trào lưu chủ nghĩa dân tộc khá nhanh khi tình hình thay đổi. Điển hình là các trường hợp biểu tình phản đối sự kiện Mỹ ném bom Đại sứ quán của Trung Quốc tại Belgrade, làn sóng phản đối lãnh đạo Nhật Bản thăm đền Yasukuni. Lập luận cho rằng chính phủ Trung Quốc buộc phải “cưỡi lên lưng cọp” tức chủ nghĩa dân tộc tỏ ra không đứng vững. Tuy nhiên, lãnh đạo Trung Quốc cũng ý thức đầy đủ rằng chủ nghĩa dân tộc là con dao hai lưỡi.Một khi bùng nổ, tính bài ngoại của chủ nghĩa dân tộc có thể gây ra hệ quả nghiêm trọng, khiến chính phủ phải đối mặt với cả thách thức trong nước và quốc tế như trường hợp biểu tình, đập phá liên quan đến tranh chấp chủ quyền về quần đảo Senkaku/Điếu Ngư năm 2010 và 2012. Trước đó,trong trường hợp cuộc khủng hoảng Senkaku/Điếu Ngư năm 1990 và 1996, Trung Quốc đã phải quyết định kiềm chế tâm lý dân tộc trong vấn đề lãnh thổ để tối đa hóa cơ hội tiếp cận các thị trường quốc tế vì mục tiêu phát triển.

Chủ nghĩa dân tộc và chính sách Biển Đông của Trung Quốc: “Cưỡi lên lưng hổ” hay ra roi để doạ hổ?

Đối với các tranh chấp trên biển, nhiều bằng chứng cho thấy chủ nghĩa dân tộc có thể không phải là động lực quan trọng thúc đẩy chính sách quyết đoán của Trung Quốc trong những năm qua. Một số nhân tố khác cũng có thể đóng vai trò định hình chính sách biển của Trung Quốc như: i) nhu cầu về tài nguyên, năng lượng và nguồn cá, ii) tính toán địa chiến lược của lãnh đạo Trung Quốc, iii) lợi ích nhóm của lực lượng quân đội, chấp pháp cũng như các địa phương; iv) mối đe doạ từ các cường quốc biển phương Tây; viii) sự tự tin của Trung Quốc tăng lên khi năng lực hải quân của nước này ngày càng lớn mạnh.

Đáng chú ý, tại buổi tọa đàm tại Học viện Ngoại giao, TS. Andrew Chubb (Đại học Columbia, Mỹ) cung cấp thêm luận chứng về việc chính phủ Trung Quốc dần nhận ra dư luận và chủ nghĩa dân tộc có thể là công cụ răn đe hiệu quả để ngăn chặn các quốc gia khác thách thức ý chí của Trung Quốc trong hồ sơ Biển Đông. TS. Chubb giới thiệu khái niệm “răn đe qua quần chúng” (grassroot deterrence) để nhấn mạnh mối tương tác giữa quốc gia và xã hội trong đó chính phủ chủ động sử dụng chủ nghĩa dân tộc và dư luận như là một công cụ chính sách. Nói cách khác, người dân thay vì là đối tượng ảnh hưởng đến chính sách lại trở thành đối tượng bị kiểm soát và điều khiển thông qua truyền thông đại chúng và mạng Internet. Trung Quốc không phải cưỡi lên lưng hổ mà có khả năng điều khiển được “con hổ dư luận”.

Chính sách “răn đe qua dư luận” không phải tự nhiên mà có. Đó là kết quả từ quá trình đúc rút thực tiễn 10 năm triển khai chính sách tại Biển Đông. Trước năm 2009, không tồn tại mối liên hệ nhân quả rõ ràng giữa chính sách và dư luận về vấn đề Biển Đông. Trung Quốc không công khai thông tin về các kế hoạch trên biển và cũng chưa ý thức được mức độ ảnh hưởng của các hoạt động này đối với dư luận. Trong giai đoạn 2009 – 2011, sự tương tác giữa chủ nghĩa dân tộc và chính sách diễn biến phức tạp hơn trong đó chính sách quyết đoán của Trung Quốc phần nào thúc đẩy tâm lý dân tộc nhưng không có dấu hiệu chính quyền Trung Quốc chủ động kích động dư luận.

Từ năm 2011 đến nay, tuy chưa thực sự phổ biến nhưng Trung Quốc dần học cách điều khiển dư luận phục vụ các hoạt động đối ngoại. Theo TS. Chubb, dư luận Trung Quốc quan tâm hơn tới các diễn biến trên biển khi chính phủ Trung Quốc (người phát ngôn Bộ Ngoại giao) trả lời báo chí nước ngoài về các vấn đề liên quan. Theo đó, lãnh đạo Trung Quốc phải cân nhắc mức độ thông tin và tuyên truyền để tạo hiệu ứng cần thiết cho các hoạt động ngoại giao.

Khủng hoảng Scarborough năm 2012 được coi là trường hợp nghiên cứu điển hình minh hoạ phương thức Trung Quốc sử dụng dư luận để gây sức ép lên Philippines, một đồng minh của Mỹ. Trung Quốc bắt đầu gây áp lực bằng các biện pháp trừng phạt ngầm. Tuy nhiên, dư luận nóng lên với việc chính quyền Trung Quốc từng bước leo thang đe doạ: (i) Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Phó Oánh đưa ra tuyên bố “chuẩn bị mọi khả năng” để đối phó với các bước đi tiếp theo của Philippines; (ii) Thời báo Hoàn cầu xuất bản bài báo với tiêu đề “Hoà bình là phép màu nếu các hoạt động khiêu khích tiếp tục”; (iii) các dư luận viên đăng nhiều bình luận có tính kích động; (iv) phát ngôn viên PLA đưa ra các bình luận cứng rắn, truyền tải ngầm các thông điệp có tính đe dọa và thể hiện ý chí của dư luận. Khi Philippines xuống thang, Trung Quốc chủ động chuyển hướng hoàn toàn dòng dư luận. Thời báo Hoàn cầu có bài đăng cho rằng vấn đề Scarborough không còn đáng lo ngại.

Ngược lại, trong vụ HD981 năm 2014, Trung Quốc lại hạn chế sử dụng dư luận chống lại Việt Nam. TS. Andrew Chubb nhận định sự phản kháng mạnh mẽ của người dân Việt Nam có thể đã khiến Trung Quốc lo sợ tình hình vượt khỏi tầm kiểm soát. Tâm lý dân tộc rất mạnh ở Việt Nam tạo hiệu ứng răn đe đáng kể đối với các hành vi được coi là xâm phạm Việt Nam. Một số nhà phân tích cũng cho rằng Trung Quốc nhận ra các hành động ngày càng hung hăng trong vụ HD-981 khiến nước này phải trả giá ngoại giao quá cao. Theo đó, Trung Quốc bắt đầu chuyển hướng sang hình thức khẳng định yêu sách lãnh thổ ít tạo ra các phản ứng cực đoan hơn như bồi đắp và xây dựng công trình trên các thực thể tranh chấp gần Philippines. Sự chuyển đổi về mặt chiến thuật này tỏ ra hiệu quả. Dù phản đối hoạt động bồi đắp của Trung Quốc trên bãi Vành Khăn, hoạt động này không leo thang tới mức biểu tình bạo lực. Hai trường hợp điển hình trên cho thấy, chính phủ Trung Quốc có cân nhắc, tính toán kỹ lưỡng kỹ việc sử dụng, định hướng dư luận để phục vụ mục tiêu đối ngoại chứ không bị thúc đẩy bởi dư luận, quần chúng.

Chính sách sử dụng dư luận của Trung Quốc được ví như hoạt động “điều tiết dòng nước từ đập thuỷ điện”. Chính phủ Trung Quốc có thể mở van cho phép dòng dư luận chảy đến một vấn đề cụ thể nhưng cũng có thể khoá van để giảm sự chú ý của nhân dân khi đã đạt được mục tiêu. Ba kênhchính Trung Quốc sử dụng để điều tiết dư luận gồm: (i) sử dụng các kênh thông tin chính thức như người phát ngôn của Bộ Ngoại giao để kích thích sự quan tâm đối với một vấn đề cụ thể; (ii) sử dụng kênh truyền thông bán chính thức cổ vũ các quan điểm cứng rắn (hard-line commentators), ví dụ rõ nhất là Thời báo Hoàn cầu; và (iii) sử dụng đội ngũ dư luận viên trên mạng và quản lý các nhà cung cấp dịch vụ Internet.

Có thể thấy, các kênh Trung Quốc huy động phần lớn thông qua sự hỗ trợ của Internet. Trên thực tế, Internet có tác động hai chiều với dư luận Trung Quốc. Một mặt, Internet làm suy yếu khả năng chính phủ Trung Quốc định hình sự diễn giải của công chúng về các sự kiện bên ngoài. Bởi lẽ quan điểm của công chúng dần trở nên độc lập hơn với sự hỗ trợ của Internet và các biện pháp kiểm duyệt của chính phủ Trung Quốc không thể chặn đứng hoàn toàn dòng dư luận trong nước. Tuy vậy, mặt khác, chính phủ Trung Quốc vẫn có năng lực tác động mạnh mẽ, thậm chí quyết định mức độ quan tâm và phản ứng của dư luận bởi công chúng không được tiếp xúc trực tiếp với các sự kiện này mà phụ thuộc vào thông tin truyền thông. Trung Quốc được coi là một trong các quốc gia kiểm soát Internet chặt chẽ nhất.

Tags: biendao

Tìm kiếm ( 搜索 )

Ngôn ngữ ( 语言 )

Bài đăng phổ biến ( 更多帖子 )

Ca khúc Việt ( 越南歌曲 )

Lưu trữ Blog ( 博客归档 )

Nhãn ( 标签 )

Tổng số lượt xem ( 点击总数 )

Chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc và vấn đề Biển Đông (phần 2)

Comments[ 0 ]

Đăng nhận xét

Hot （焦点）