Liệu Trung Quốc có thể thực hiện thành công chính sách ngoại giao láng giềng hay không? (Phần I)

Thời gian đây, Trung Quốc có những động thái thể hiện sự coi trọng quan hệ với các quốc gia láng giềng cũng như các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á nói chung. Rõ nét nhất đó là ngay sau khi nhậm chức, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Lý Khắc Cường đã tiến hành một loạt chuyến thăm tới hầu hết các nước Đông Nam Á (trừ Philippines) và các quốc gia Trung Á nhằm thúc đẩy quan hệ giữa Trung Quốc và các nước này. Đây là những nước kề cận có ảnh hưởng trực tiếp tới lợi ích và an ninh quốc gia của Trung Quốc. Đáng chú ý hơn, lần đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc, một hội nghị cấp cao dành riêng cho việc bàn về chính sách ngoại giao láng giềng được tổ chức hồi tháng 10/2013.

Tại Hội nghị, ông Tập Cận Bình đã nhấn mạnh Trung Quốc cần phải cố gắng để có được một môi trường xung quanh tốt nhất cho sự phát triển của Trung Quốc, đồng thời chia sẻ thêm các lợi ích từ sự phát triển của Trung Quốc cho các quốc gia xung quanh và thực hiện cùng phát triển. Hay nói cách khác, việc duy trì khu vực xung quanh ổn định là ưu tiên cốt lõi của chính sách ngoại giao Trung Quốc, nó rất cần cho sự cải cách, phát triển và ổn định của Trung Quốc. Điều đó cho thấy Trung Quốc đã có sự coi trọng quan hệ với các nước láng giềng, hay nói cách khác Trung Quốc đang điều chỉnh khéo léo chính sách ngoại giao “nước lớn là nhân tố quyết định, láng giềng là quan trọng hàng đầu”.

Vậy đâu là nguyên nhân khiến Trung Quốc phải xem xét lại chính sách ngoại giao láng giềng của mình? Phải chăng Trung Quốc đã nhận thấy sai lầm trong chính sách của Trung Quốc đối với các nước láng giềng thời gian qua cũng như nhận thấy tầm quan trọng của các nước láng giềng đối với sự ổn định và phát triển của nước này. Liệu có phải Trung Quốc đang tìm cách sửa chữa một số sai lầm trong chính sách đối với các nước láng giềng trong những năm qua, đồng thời tăng cường ảnh hưởng của Trung Quốc tại khu vực xung quanh và đối phó với sự tái cân bằng của Mỹ tại châu Á như phát biểu của Chủ tịch Tập Cận Bình hay không?

Thực tế là trong những năm qua, quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc với một số nước láng giềng không tốt và rất phức tạp. Trung Quốc có tranh chấp lãnh thổ, biển đảo với hầu hết các nước láng giềng, chẳng hạn tranh chấp chủ quyền với Philippines, Malaysia, Việt Nam ở Biển Đông, tranh chấp biên giới với Ấn Độ, và nghiêm trọng nhất là tranh chấp với Nhật Bản đối với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư ở Biển Hoa Đông. Các quốc gia láng giềng với Trung Quốc ngày càng kiên quyết trong việc bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia của mình. Trong khi đó, chính sách ngoại giao đối với các nước láng giềng của Trung Quốc thời gian qua không hiệu quả mà ngược lại nhiều lúc còn phản tác dụng một phần là do Trung Quốc chỉ coi trọng quan hệ với các nước lớn, coi thường các nước nhỏ nên thực hiện chính sách ngoại giao bề trên, trịch thượng trong quan hệ với các nước láng giềng.

Điều đó được thể hiện rõ nét nhất trong tranh chấp Biển Đông. Ý đồ độc chiếm Biển Đông cùng những hành động đầy khiêu khích, hung hăng, ngạo mạn, cậy lớn bắt nạt bé của Trung Quốc ở Biển Đông đã đẩy không chỉ các nước láng giềng mà cả những nước từ trước đến nay có quan hệ kinh tế thân thiết với Trung Quốc trong khu vực đang ngày càng xa dần nước này.