ASEAN qua các vấn đề cốt lõi (phần 2)

4. ASEAN có đóng góp vào hòa bình và ổn định khu vực hay không?

Kể từ khi thành lập vào năm 1967, ASEAN đã không gặp xung đột vũ trang lớn giữa các quốc gia thành viên. Việc thiết lập các cơ chế đối thoại được thể chế hóa đã tăng cường đáng kể sự hiểu biết lẫn nhau giữa các nước thành viên hiệp hội và chắc chắn đã góp phần ngăn ngừa xung đột. Điều này có nghĩa là khu vực đang ổn định và hòa bình hay không? Sẽ là cường điệu khi khẳng định điều này.

Vẫn còn thực tế những cuộc xung đột ở mức độ thấp ít được tuyên truyền tại Tây Âu. Năm 2011, cuộc nổ súng giữa binh lính Thái Lan và Campuchia đã làm 18 người thiệt mạng. Nguyên nhân xung đột là mâu thuẫn từ lâu giữa hai nước về chủ quyền đối với ngôi đền Phật giáo Preah Vihear. Năm 2013, các công dân Philippines đã đổ bộ vào Sabah (Malaysia) để khẳng định tuyên bố chủ quyền của một nhóm chiến binh mang tên Quân đội Hoàng gia Vương quốc Sulu và Bắc Borneo. Các cuộc đụng độ với quân đội Malaysia làm hơn 60 người thiệt mạng. Ngoài ra, còn có cuộc nội chiến dai dẳng hơn một thế kỷ tàn phá Myanmar và cuộc chiến giữa các nhóm vũ trang độc lập và các lực lượng an ninh trên đảo Mindanao (Philippines).

Như vậy bảng tổng kết của ASEAN về hòa bình và ổn định có không ít sắc thái, đặc biệt kể từ khi tổ chức khu vực này luôn ở bên ngoài các cuộc xung đột với danh nghĩa nguyên tắc thiêng liêng không xâm phạm và ưu tiên lợi ích quốc gia. Hầu hết các nhóm vũ trang không thuộc nhà nước gây xáo trộn trong khu vực bị thúc đẩy phần nào bởi những thất vọng về kinh tế xã hội và những phi vụ thương mại tại các khu vực biên giới. Không ít vấn đề xuyên quốc gia đòi hỏi phải có một phản ứng mang tầm khu vực mà ASEAN dường như không thể đáp ứng được.

5. ASEAN có phải là một đòn bẩy ngoại giao của các nước Đông Nam Á hay không?

Do những nguyên tắc của ASEAN, các quốc gia thành viên Hiệp hội hành động trước hết dựa trên việc theo đuổi lợi ích quốc gia của mỗi nước mà không thực sự chú trọng lợi ích cộng đồng Hiệp hội mà họ là thành viên. Sự thiếu phối hợp trong vấn đề trọng đại, tranh chấp lãnh thổ ở khu vực Biển Đông, minh chứng rõ ràng cho sự bất lực hiện nay của ASEAN trong tư cách một chủ thể chính trị tại khu vực.

6. Quan hệ giữa ASEAN và Trung Quốc, quốc gia đóng vai trò quan trọng trong khu vực?

Mối quan hệ giữa Trung Quốc và các nước ASEAN tồn tại từ lâu và phức tạp. Vào thời phong kiến Trung Quốc, các vương quốc ở Đông Nam Á công nhận sự vượt trội về chính trị, quân sự và văn hóa của Đế chế Trung Hoa và giao dịch với Trung Quốc thông qua chế độ cống phẩm. Mối quan hệ bất đối xứng này dường như được duy trì cả trong hiện tại. Nó đặc trưng bởi sự phụ thuộc mạnh mẽ về kinh tế và sự hoài nghi sâu sắc, dè chừng đối với Trung Quốc, quốc gia không ngừng khẳng định thế lực của mình, kéo theo sự tổn hại lợi ích của các nước ASEAN láng giềng. Những điều này có thể quan sát được qua thái độ của Trung Quốc ở Biển Đông. Bắc Kinh coi khu vực Đông Nam Á là khu vực ảnh hưởng của mình và thể hiện điều này qua một diễn văn. Từ vài năm gần đây, Chủ tịch Tập Cận Bình đã đưa ra một dự án chiến lược rộng lớn mang tên "Con đường Tơ lụa mới", với trục hàng hải liên quan trực tiếp tới phần lớn các quốc gia ASEAN.

Trước thực tế này, các quốc gia ASEAN thể hiện những thái độ khác nhau tùy thuộc vào quan điểm về mức độ đe dọa hoặc cơ hội mà Trung Quốc mang đến cho mỗi nước. Bắc Kinh không ngừng tận dụng sự chia rẽ này để gây sức ép lên ASEAN, thậm chí áp đặt chương trình nghị sự cho các nước ASEAN. Năm 2012, Campuchia, đảm nhiệm cương vị chủ tịch luân phiên ASEAN, chịu áp lực của Trung Quốc, đã ngăn cản Hiệp hội ra tuyên bố chung có nội dung cứng rắn đối với thái độ của Trung Quốc ở Biển Đông. Bốn năm sau, Phnom Penh lặp lại một hành động tương tự như vậy.

7. Khủng hoảng kinh tế châu Á năm 1997 có tác động như thế nào tới ASEAN?

Cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1997 đã chứng kiến đồng nội tệ của các nền kinh tế năng động nhất khu vực suy sụp. Đây là thách thức lớn đầu tiên mà ASEAN phải đối mặt kể từ sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Hiện tượng lây lan giữa các nền kinh tế có kết nối không đi kèm một kế hoạch mang tầm khu vực tương xứng với mức độ nghiêm trọng của cuộc khủng hoảng và ASEAN đã cho thấy sự thiếu phối hợp giữa các quốc gia thành viên.

Thời kỳ này không chỉ làm lung lay tham vọng của Hiệp hội trong việc tự khẳng định như là động cơ phát triển chính trị và thể chế của khu vực, mà còn cho thấy những hạn chế của "phương thức ASEAN". Cuộc khủng hoảng cũng làm chấm dứt "phép màu châu Á", biệt danh một thời các nước ASEAN từng có. Suy yếu sâu sắc, Hiệp hội muốn cải tổ bằng cách cố gắng tư duy lại mô hình: không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia thành viên. ASEAN cố gắng một cách vô ích khi đưa ra khái niệm về "tăng cường tương tác", các nước thành viên vẫn trung thành với "phương thức ASEAN", vốn ngăn chặn sự phát triển của các thể chế hòa nhập hơn.

Tuy nhiên, về mặt kinh tế, các nước ASEAN đã lấy lại được sức sống. Ngày 21/12/2015, Hiệp hội đã hoàn thành mục tiêu thành lập Cộng đồng kinh tế ASEAN, nhằm hợp nhất 10 nền kinh tế vào một thị trường duy nhất với 600 triệu dân từ nay đến năm 2020. Các nhà phân tích dự đoán rằng vào năm 2030, ASEAN sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ tư trên thế giới. Tăng trưởng GDP của ASEAN dự kiến sẽ đạt 2,5 nghìn tỷ USD vào năm 2017, vượt qua các nền kinh tế lớn nhất thế giới. Như vậy, hậu quả lâu dài của cuộc khủng hoảng năm 1997 chủ yếu là về mặt chính trị.

8. ASEAN có ý định kết nạp thêm thành viên mới không?

Hai quốc gia là ứng cử viên chính thức đề nghị được gia nhập ASEAN là: Nhà nước trẻ Timor Leste, mới giành được độc lập từ Indonesia vào năm 2002 và Papua New Guinea. Đề nghị của Timor Leste được đệ trình vào năm 2011, dường như là việc hợp lẽ. Lúc đầu, ASEAN chào đón đề nghị này của Timor Leste. Đất nước nhỏ bé này cũng đã coi việc gia nhập ASEAN là một đại sự quốc gia và là một ưu tiên trong chính sách đối ngoại.

Tuy nhiên, sau nhiều đánh giá của ASEAN mang đến những kết quả không khả quan, các quốc gia như Singapore coi việc Timor Leste gia nhập ASEAN lúc này là quá sớm: Timor Lest chưa có cơ cấu hành chính cho phép thực thi các cam kết khu vực. Theo các báo cáo, Nhà nước non trẻ không thể tuân thủ hầu hết các thỏa thuận mà nước này có ý định ký kết với ASEAN. Timor Leste vẫn còn chịu hậu quả của cuộc chiến tranh giành độc lập với Indonesia. Mặc dù sự chậm trễ về phát triển có thể nhanh chóng được bù đắp bởi các khoản thu từ dầu mỏ và các thể chế dân chủ dường như đang được củng cố, ít nhất còn 41,8% dân số vẫn sống dưới ngưỡng nghèo đói. Tuy nhiên, nếu vấn đề gia nhập ASEAN của Timor Leste chưa thành hiện thực trong thời gian này, Timor Leste vẫn được hưởng quy chế quan sát viên và đơn gia nhập đã chính thức được xem xét.

Papua New Guinea hưởng quy chế quốc gia quan sát viên từ năm 1976. Không dễ tìm ra lý do chính thức giải thích việc tại sao nhà nước này vẫn chưa được gia nhập Hiệp hội. Dường như các nước ASEAN không đồng ý với sự gắn bó về địa lý và dân tộc của quốc gia này đối với khu vực Đông Nam Á.

9. Viễn cảnh của ASEAN 50 năm tới?

Thường bị các nhà lãnh đạo phương Tây lãng quên kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, đặc trưng chiến lược của Đông Nam Á dường như một lần nữa khiến các nhà quan sát và những nhân vật chủ chốt có tác động trực tiếp tới quan hệ quốc tế, phải thay đổi quan điểm. Tại khu vực này, eo biển Malacca là nơi trung chuyển đến gần một nửa trọng tải hàng hóa vận chuyển bằng đường biển trên thế giới. Khu vực này cũng diễn ra cuộc xung đột ở Biển Đông, một cuộc đối đầu lợi ích giữa Mỹ và Trung Quốc ở châu Á-Thái Bình Dương; và khu vực này cũng đang trên đà trở thành điểm nút (mấu chốt) mới của chủ nghĩa khủng bố quốc tế với minh chứng là chiến sự Marawi ở Philippines, đang bước vào tháng thứ 4 xung đột. ASEAN đang phải vật lộn để giải quyết những thách thức này. Thay vì giải quyết tận gốc các vấn đề, các chế độ đang nắm quyền lại sử dụng các cuộc xung đột và mối đe dọa khủng bố nhằm củng cố quyền lực của họ với sự giúp sức mạnh mẽ của chủ nghĩa dân túy và chủ nghĩa dân tộc. Qua 50 năm thành lập và tồn tại, ASEAN cho thấy sự bất lực và chia rẽ trước sự hung hăng của Bắc Kinh và sự nổi lên của chủ nghĩa khủng bố ở Đông Nam Á. Một hoạt động đặc biệt mang tính báo hiệu: các cuộc tuần tra 3 bên bao gồm Malaysia, Indonesia và Philippines ở biển Sulu, nhằm mục đích giám sát động thái của những phần tử khủng bố Hồi giáo, những kẻ đang nung nấu phát triển hàng ngũ những chiến binh Hồi giáo cực đoan ở Marawi, đã hình thành bên cạnh khuôn khổ thể chế ASEAN.

Tuy nhiên, nếu ít người phản đối ý kiến về sự bất lực của ASEAN, sự cần thiết của Hiệp hội lại là điều không phải bàn cãi. Chuyên gia về khu vực Đông Nam Á Sophie Boisseau du Rocher đã nhấn mạnh vai trò của Hiệp hội là không thể thiếu trong việc đóng góp "nâng tầm quan trọng của khu vực trên bản đồ thế giới" và cả đóng góp vào việc làm thế giới trở nên gắn bó hơn.

Tags:

Tìm kiếm ( 搜索 )

Ngôn ngữ ( 语言 )

Bài đăng phổ biến ( 更多帖子 )

Ca khúc Việt ( 越南歌曲 )

Lưu trữ Blog ( 博客归档 )

Nhãn ( 标签 )

Tổng số lượt xem ( 点击总数 )

ASEAN qua các vấn đề cốt lõi (phần 2)

Comments[ 0 ]

Đăng nhận xét

Hot （焦点）