Quan hệ Việt Nam – Nhật Bản dưới góc độ an ninh khu vực

Chuyến thăm Nhật Bản đầu năm 2014 của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã kết thúc tốt đẹp, đánh dấu một mốc son mới với việc nguyên thủ hai nước nhất trí nâng mối quan hệ Việt Nam – Nhật Bản lên tầm mức đối tác chiến lược toàn diện sâu rộng. Trong hàng loạt những tuyên bố trao đổi, hợp tác được đưa ra, vấn đề an ninh khu vực là một trong những nội dung được giới quan sát quan tâm, bởi cả Việt Nam và Nhật Bản đều nằm trong khu vực điểm nóng Châu Á – Thái Bình Dương, với những căng thẳng đang có chiều hướng leo thang trong vấn đề chủ quyền biển đảo.

Việt Nam và Nhật Bản từ lâu đã tiến hành những bước đi thực chất để cụ thể hóa tiến trình hợp tác an ninh trên biển giữa hai nước. Ngày 15/12/2013, trong cuộc thảo luận về cái gọi là “khu vực nhận diện phòng không” ADIZ của Trung Quốc trên biển Hoa Đông tổ chức tại Tokyo, Thủ tướng Shinzo Abe và Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã cùng nhất trí sẽ cải thiện khả năng của Việt Nam trên biển, trong đó bao gồm việc Tokyo sẽ cung cấp tàu tuần tra cho Việt Nam để thực hiện công tác đảm bảo an ninh quốc gia.
Nguyên thủ và các thành viên đồng cấp trong chính phủ hai nước cũng đã có nhiều chuyến thăm viếng, họp bàn với nhau trong các lĩnh vực hợp tác về an ninh, quốc phòng. Ngày 18/09/2013, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Itsunori Onodera đã công du Việt Nam, tích cực bày tỏ lập trường giải quyết vấn đề Biển Đông trên cơ sở tôn trọng luật quốc tế và thông qua đối thoại.

Xa hơn nữa, hai phiên đối thoại về quốc phòng tổ chức vào tháng 12/2012 và tháng 8/2013 đã đánh dấu nhiều nội dung quan trọng trong quan hệ hợp tác an ninh giữa Việt Nam và Nhật Bản. Không nằm ngoài xu thế chung, hai bên thống nhất hướng giải quyết tranh chấp chủ quyền trên biển bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế; tích cực tham gia, tham vấn và ủng hộ nhau trên các diễn đàn đa phương ADMM+, ARF… Tích cực xây dựng lộ trình, cơ chế đối thoại, phương thức triển khai các sáng kiến, lĩnh vực hợp tác, trao đổi quốc phòng song phương mà Bộ trưởng Bộ quốc phòng hai nước đã ký vào tháng 10/2011.

Với tư cách một quốc gia đang có tranh chấp gay gắt với Trung Quốc về chủ quyền trên quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, hơn ai hết, Nhật Bản không thể tiếp tục án binh bất động trước những động thái mới gia tăng đe dọa an ninh khu vực mà Trung Quốc đã thực hiện đầu năm nay. Ngoài việc tích cực hiện đại hóa lực lượng Phòng vệ Nhật Bản, chính phủ của Thủ tướng Abe còn chú trọng tăng cường quan hệ an ninh song phương và đa phương với các quốc gia có lợi ích lớn trong khu vực. Ngoài đồng minh lâu năm Hoa Kỳ và quan hệ mới được hâm nóng gần đây với Ấn Độ thì các nước ASEAN, trong đó có Việt Nam, trở thành mục tiêu đối ngoại then chốt mà Nhật Bản đang hướng tới trong nỗ lực tạo lập sức mạnh tập thể đối chọi lại những yêu sách ngang ngược của Trung Quốc trên biển Hoa Đông và Biển Đông. Điều này đã được thể hiện rõ trong Đại cương kế hoạch phòng vệ của Nhật Bản.

Trong khi đó, Việt Nam, với chính sách quốc phòng hòa bình, coi việc xây dựng lòng tin chiến lược giữa các quốc gia với nhau là nền tảng để giải quyết các bất đồng, luôn đánh giá cao thiện chí muốn đối thoại của Nhật Bản, đặc biệt là trên các diễn đàn quốc tế. Trong lần tiếp xúc với Chính phủ và Quốc hội Nhật Bản vừa diễn ra, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang cũng đã phát biểu: “Việt Nam ủng hộ Nhật Bản trở thành thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, có vai trò và vị thế xứng đáng trên trường quốc tế, đóng góp tích cực vào hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực và trên thế giới. Việt Nam đánh giá cao những sáng kiến quan trọng của Nhật Bản nhằm thúc đẩy hợp tác chung duy trì hòa bình, ổn định ở khu vực, trong đó có sáng kiến về Diễn đàn Biển ASEAN mở rộng (EAMF).”

Tiếng nói của Nhật Bản tại các diễn đàn khu vực và quốc tế như Liên hợp quốc (UN), Diễn đàn Hợp tác Kinh tế khu vực châu Á-Thái Bình Dương (APEC), Hội nghị Cấp cao Á-Âu (ASEM), Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS), ASEAN+3, Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF)...sẽ là một nhân tố quan trọng làm cân bằng hơn cán cân sức mạnh mềm giữa các nước có tranh chấp trên biển với Trung Quốc. Đây là yếu tố then chốt sẽ khiến Trung Quốc phải kiềm chế bớt các hành động gây hấn, suy tính kỹ lưỡng hơn trước mỗi quyết định có tính áp đặt hay bỏ qua quyền lợi của các quốc gia trong khu vực.

Xét một cách toàn diện, không quốc gia nào hiện nay, cho dù mang tư tưởng hiếu chiến đến đâu, mong muốn phải sử dụng đến vũ lực để giải quyết các tranh chấp. Bài học của hai cuộc chiến tranh thế giới vẫn còn nguyên giá trị nhức nhối đối với mỗi nước, trong đó có Nhật Bản. Hướng đến con đường đối thoại hòa bình để tháo gỡ bế tắc chính là động lực để Nhật Bản xích lại gần Đông Nam Á hơn. Với quan hệ ngoại giao hơn 40 năm với Nhật Bản, Việt Nam luôn sẵn sàng trở thành cây cầu trung gian để kết nối nước này với các quốc gia ASEAN có chung tiếng nói, nhằm thúc đẩy hòa bình và ổn định địa chính trị trong khu vực Châu Á-Thái Bình Dương.